قدس آنلاین:  بازار سرپوشیده تبریز و ساختمان بلند مرتبه پلاسکو به عنوان دو نماد از مراکز تجاری قدیم و مدرن ایران در چشم بر هم زدنی در آتش سوختند و به تلی از آوار گداخته تبدیل شدند. اتفاق تلخی که هر آن ممکن است برای دیگر مراکز تجاری و خدماتی مشابه، به‌ویژه بناهای قدیمی که قلب تاریخ و اقتصاد شهرهای ما هستند، رخ دهد. چون بسیاری از این مراکز که در بافت‌های فرسوده قرار دارند از لحاظ سازه‌ای و یا غیرسازه‌ای ایمنی لازم را ندارند. به عبارت دیگر فرسودگی این بناها و قدیمی بودن سیستم تأسیساتی این اماکن و... آن‌ها را در مقابل سیلاب، طوفان، زلزله و آتش‌سوزی به‌شدت آسیب‌پذیر کرده است. این یعنی همه این گونه مراکز تقریباً دچار دردهای مشترکی هستند؛ به همین دلیل است که هر از گاهی اظهار نظرهایی در خصوص ناایمن بودن یکی از بازارهای مهم کشور و یا تعدادی از مراکز تجاری و خدماتی مثل پاساژها، بیمارستان‌ها، مدارس، مسافرخانه‌ها و... منتشر می‌شود؛ چنانکه چندی پیش یوناتن بت کلیا، نایب رئیس فراکسیون مدیریت شهری مجلس شورای اسلامی نسبت به وجود بافت‌های فرسوده و ساختمان‌ها ناایمن زیاد در پایتخت هشدار داده و گفته بود: «وضعیت بازار بزرگ تهران بدتر از ساختمان پلاسکو است. معابر این بازار بسیار کم عرض و باریک است و با توجه به اینکه اجتماع بزرگ انسانی با حجم زیادی از ثروت در آن وجود دارد، با وقوع زلزله یا آتش‌سوزی، بزرگ‌ترین فاجعه انسانی رخ خواهد داد».

حال با این شرایط پرسش اینجاست که از ساختمان‌های موجود در کشور به‌ویژه آن‌هایی که محل مراجعه عموم مردم است چه تعداد فرسوده و ناایمن هستند و مهم‌تر اینکه دولت و دیگر دستگاه‌ها و نهادهای مسئول برای بازسازی و ایمن‌سازی این گونه ساختمان‌ها چه تدابیری اندیشیده و چه اقدام خاصی در دو سه سال اخیر انجام داده‌اند؟

توفیقی حاصل نشده است

فرج‌الله رجبی، عضو کمیسیون عمران مجلس در پاسخ به این پرسش ما می‌گوید: آمار به صورت بخشی داریم، اما یک آمار کلی که مجموع ساختمان‌های فاقد ایمنی لازم را مشخص کند تا مبنای یک برنامه‌ریزی در این حوزه باشد، نداریم.

وی هر چند می‌گوید برای اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری در بافت‌های فرسوده و همچنین اجرای مرمت در بافت‌های تاریخی اقداماتی از سوی شهرداری‌ها و وزارت میراث فرهنگی انجام شده اما معتقد است: این اقدامات نه کفایت کرده و نه نگرانی‌ها را برای حفاظت از افراد و سرمایه‌های ملی برطرف کرده است. یعنی تا کنون در هیچ یک از این بخش‌ها اتفاق خاصی رخ نداده و نگرانی‌ها هم سرجای خود باقی است؛ چون ما در این ماجرا به صورت بخشی وارد شده‌ایم.

رئیس پیشین شورای نظام مهندسی ساختمان کشور می‌افزاید: ما در بُعد بافت‌های فرسوده در قالب بازآفرینی شهری عمل می‌کنیم، اما در بافت تاریخی با رویکرد دیگری که حفظ میراث ارزشی و تاریخی است، وارد می‌شویم. اما نکته قابل تأمل این است که هر دو این بافت‌ها در حوادث و بلایای طبیعی و غیرطبیعی احتمالی مثل زلزله و آتش‌سوزی و... آسیب‌پذیر هستند. بر این اساس برای مجموع این‌ها باید یک برنامه‌ریزی متفاوتی صورت گیرد و باید دو برنامه جدا اما همسو داشته باشیم. دولت در بخش ساخت‌وساز در بافت‌های فرسوده و مقاوم‌سازی و حفاظت از بافت‌های تاریخی حتماً باید یک نگاه ملی و راهبرد جدی داشته باشد تا بتواند هم حمایت و هم راهبری کند. حالا ممکن است در بخشی وزارت راه و شهرسازی و در بخشی دیگر وزارت میراث فرهنگی یا وزارت کشور متولی این موضوع باشد.

آمار خاصی از ساختمان‌های ناایمن وجود ندارد

طاهره نصر، عضو شورای مرکزی سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور هم به قدس می‌گوید: آمار خاصی از ساختمان‌های ناایمن وجود ندارد، چون خیلی از ساختمان‌ها زمانی ساخته شده‌اند که سیستم‌های اتوماسیون اداری ایجاد نشده بود. اما نکته مغفولی که اینجا وجود دارد این است که متأسفانه تلاشی هم برای استخراج آمار مشخصی صورت نمی‌گیرد تا بتوانند کار آسیب‌شناسی را شروع کنند. البته برای ساختمان‌های تازه تأسیس شناسنامه فنی – ملکی صادر می‌شود اما این کار برای ساختمان‌های قدیمی صورت نمی‌گیرد، بنابراین ایجاد سامانه‌ای که آمار همه ساختمان عمومی و تاریخی و حتی مسکونی را از لحاظ فنی مشخص کند بسیار ضرورت دارد، چون این گونه تلاش‌ها برای رفع کمبودها جدی‌تر می‌شود.

وی با اشاره به اینکه مسئولان دستگاه‌های متولی در امر بازسازی، مرمت و ایمن‌سازی بافت‌های فرسوده، بافت‌های تاریخی و ساختمان‌های عمومی باید درباره اقداماتشان در این حوزه به مردم اطلاع دهند، می‌گوید: بنده آماری ندارم که نشان دهد اتفاق خاصی در راستای ایمن‌سازی این فضاها صورت گرفته است یا خیر. البته اگر اقدامات خاصی صورت گرفته بود قطعاً در رسانه‌ها بازتاب پیدا می‌کرد.

این عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی شیراز در خصوص راهکارش برای بهبود روند استحکام‌بخشی فضاهای یاد شده، می‌گوید: پدافند غیرعامل به عنوان یکی از مباحث مقررات ملی ساختمان همچنان مورد توجه دستگاه‌های متولی نیست، در حالی که این موضوع یکی از نکاتی است که می‌تواند گام بلندی در مدیریت بازسازی و ایمن‌سازی این گونه بافت‌ها و اماکن باشد.

وجود 144 هزار هکتار بافت فرسوده در کشور

محمود محمود زاده، معاون مسکن و ساختمان وزارت راه و شهرسازی اما از وجود 144 هزار هکتار بافت فرسوده در کشور خبر می‌دهد و به قدس می‌گوید: بناها و بازارهای تاریخی و همچنین تک بناها در حیطه وظایف شهرداری‌ها و وزارت میراث فرهنگی هستند که آن‌ها حتماً اطلاعات آماری در این خصوص دارند، چون این کاری معمول و برنامه‌ریزی شده در حوزه وزارت کشور و میراث فرهنگی است.

وی با بیان اینکه موضوع ایمن‌سازی ساختمان‌ها جنبه‌های مختلفی دارد که استحکام سازه‌ای یکی از آن‌هاست، می‌افزاید: این بحث مشمول ساختمان‌هایی که پیش از اجرای قانون نظام مهندسی و مقررات ملی ساختمان احداث شده‌اند، می‌شود چون پس از اجرای این مقررات اگر ساختمانی تمام شرایط ایمنی را نداشته باشد پروانه و پایان کار برایش صادر نمی‌شود. بنابراین موضوع به بناهای قدیمی‌تر برمی‌گردد که مشمول مقررات ملی ساختمان نشده‌اند.

وی با اشاره به تدوین و ابلاغ آیین‌نامه مقررات ملی ساختمان می‌گوید: در این آیین‌نامه مشخص شده که یک ساختمان باید چه شرایطی داشته باشد تا بتواند به فعالیتش ادامه دهد. ولی دستگاه‌های مختلفی در اجرای این قوانین نقش دارند. مثلاً شهرداری باید ایمنی این گونه ساختمان‌ها را تأیید کند و اگر مشکلی دارند به مالکان آن‌ها اعلام شود تا آن‌ها را رفع کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که وزارت راه و شهرسازی به عنوان مسئول اصلی بافت‌های فرسوده چه اقدام خاصی برای نوسازی، بازسازی و مقاوم‌سازی این فضاها انجام داده است، می‌گوید: وزارت راه و شهرسازی به همه وظایفش از جمله سیاست‌گذاری‌های کلان، ارائه تسهیلات بانکی و بسته‌های حمایتی و... عمل کرده است. مثلاً جدا از تدوین آیین‌نامه یاد شده، شرکت بازآفرینی شهری به عنوان زیر مجموعه وزارت راه و شهرسازی از 22 سال پیش به صورت تخصصی روی بافت‌های فرسوده و بافت‌های حاشیه‌ای کار می‌کند که تا کنون اقدامات زیادی هم در این بخش صورت گرفته است. علاوه بر این دولت اعتباراتی به صورت مستقیم برای تکمیل زیرساخت‌های این بافت‌ها و همچنین یارانه‌هایی برای تسهیلات بانکی لحاظ کرده تا مردم و مالکان بتوانند نسبت به بازسازی و اصلاح ساختمان‌های خود در داخل این بافت‌ها اقدام کنند.

وی روند استحکام‌بخشی و ایمن‌سازی‌های فضاهای یاد شده را نسبت به گذشته مثبت ارزیابی می‌کند و می‌گوید: در مقطعی با توجه به ارزان بودن مصالح ساختمانی نوسازی و بازسازی ساختمان‌ها صرفه اقتصادی داشت اما حالا بیشتر بحث تعمیر و استفاده مجدد مطرح است، اما به‌طور قطع راهی جز انجام اصلاح و مقاوم‌سازی این فضاها نداریم.

وی در پاسخ به این پرسش که غیر از بناهای تاریخی آیا بناهای عمومی در کشور وجود دارد که به‌دلیل مقاوم نبودن ضرورت داشته باشد از فعالیتشان جلوگیری شود، می‌گوید:این موضوع جزو مسئولیت‌های شهرداری‌هاست و باید ببینند چه تعداد ساختمان عمومی شاخص‌های ایمنی را ندارد و باید مقاوم‌سازی و یا تعطیل شود. ما به عنوان دولت باید پیش‌نیازهای این امور مثل ضوابط و مقررات‌ها را انجام بدهیم اما دولت در بخش اجرا مسئولیتی ندارد.

شناسایی300 ساختمان بدون ایمنی مناسب

زهرا نژاد بهرام، عضو هیئت رئیسه شورای اسلامی شهر تهران هم در این زمینه می‌گوید: پس از حادثه پلاسکو مردم و دستگاه‌های مدیریتی نسبت به ایمنی بافت‌های فرسوده و اماکن عمومی از جمله بازارهای تاریخی حساس شده‌اند که پایتخت کشور هم با توجه به اینکه هزینه زیادی در این بخش متحمل شده و تعدادی از آتش‌نشانان جانشان را از دست داده‌اند پیشگام این موضوع شده است؛ به طوری که بیشترین اقدامات را انجام داده و آیین‌نامه و دستورعمل‌هایی تعیین کرده است.

وی از تصویب طرح ایجاد سامانه پایش ایمنی ساختمان از سوی شورای شهر تهران در هفته گذشته خبر می‌دهد و ‌ می‌گوید: اولویت کار این سامانه ایمنی ساختمان‌هایی است که در بازارهای تاریخی و بافت‌های فرسوده قرار دارند.

وی همچنین از شناسایی 300 مکان عمومی – بیشتر پاساژ- بدون ایمنی لازم در تهران می‌گوید و ادامه می‌دهد: پس از تذکرات داده شده به مالکان آن‌ها 12 مورد از این اماکن مقاوم‌سازی شده، تعدادی هم در حال استحکام‌بخشی بناها هستند، اما پرونده 12 مورد که وضعیتشان حاد بوده برای رسیدگی به دستگاه قضایی ارجاع شده و تعدادی از آن‌ها هم تعطیل شده است.

وی با تأکید بر اینکه شهرداری تهران از تمام ظرفیت‌های حقوقی و قانونی‌اش برای مقاوم‌سازی بناها و بافت‌های فرسوده استفاده می‌کند، در خصوص ارتقای ایمنی بازارهای تهران هم می‌گوید: در این زمینه تلاش‌هایی داشتیم به طوری که با همکاری هیئت مدیره بازار بزرگ تهران ظرفیت‌های مناسبی برای ارائه خدمات در هنگام وقوع حوادث در بازار صورت گرفته است.

وی با بیان اینکه ایمنی ساختمان‌ها نیاز به فرهنگ‌سازی دارد، می‌گوید: مردم باید بدانند اگرچه این کار هزینه‌هایی دارد اما جنس این هزینه‌ها از جنس سرمایه‌گذاری است و مشکل اینجاست که بعضی از مالکان سازه‌های فرسوده این نگاه را ندارند و حاضر به مقاوم‌سازی نیستند. مشکل اصلی اینجاست که سرقفلی‌های این ساختمان‌ها واگذار شده و مالکان هیچ تعهدی برای مقاوم‌سازی احساس نمی‌کنند. یعنی از لحاظ قانونی مالکان مسئولیت دارند اما از نظر بهره‌برداری کسانی که از این ساختمان‌ها بهره‌برداری می‌کند مسئولیت دارند. در واقع وجود تعارض منافع در مالکیت و بهره‌برداری موجب شده روند ایمن‌سازی این اماکن با کندی پیش برود؛ یعنی مالک پای کار نمی‌آید چون باید هزینه بدهد و از طرف دیگر سرقفلی را واگذار کرده و بهره‌بردار فرد دیگری است.

وزیر راه و شهرسازی در گفت‌وگو با «قدس»:

شهرداری‌ها متولی ایمن‌سازی ساختمان‌ها هستند

آرش خلیل خانه: وزیر راه و شهرسازی در گفت و گو با قدس در خصوص ضرورت ایمنی ساختمان‌ها و نقش مالکان و بهره‌برداران از آن‌ها می‌گوید: به هنگام بهره برداری ساختمان‌ها، وظیفه بهره بردار این است که از ساختمان در چارچوب استطاعت و کاربری آن استفاده کند. قطعاً وقتی در یک ساختمان بارگذاری بصورت غیر عقلانی صورت می‌گیرد و نگهداری از آن ساختمان نیز بر اساس اصول متعارف انجام نمی‌شود طبیعی است که مالک و یا بهره‌بردار باید برای ایمن‌سازی و تعمیرات لازم آن اقدام کند.

محمد اسلامی در پاسخ به اینکه متولی ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن کدام دستگاه اجرایی است،‌ می‌گوید: ما شهرداری‌ها و به ویژه آتش نشانی را متولی این موضوع می‌دانیم. آن‌ها هستند که بازرسی‌های ایمنی را انجام می‌دهند و گزارش و اطلاعیه صادر می‌کنند و از سویی مالکان و بهره‌برداران نیز وظیفه دارند به این گزارش‌ها توجه کنند.

وی متذکر می‌شود: ساختمان‌ها می‌توانند در یک زمان هم ایمن و هم ناایمن باشند؛ مهم این است که چگونه از آن‌ها بهره برداری کنید. هر ساختمان یک بار زنده مجاز و یک بار مرده مجاز دارد. وقتی شما به بار زنده و مرده مجاز تجاوز کرده و آن را افزایش ‌ می‌دهید طبیعی است که ساختمان را دچار خستگی‌ می‌کنید.